Η αντιπαράθεση μεταξύ των ισχυρών κρατών έχει περάσει σε επίπεδο οικονομικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας ενώ οι στρατιωτικοί μηχανισμοί των δυο κρατών ενισχύονται απροκάλυπτα στην περιοχή του Ειρηνικού και του Ινδικού. Η κυβέρνηση Μπάϊντεν τετραπλασίασε τους φόρους για τα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τους αύξησε για τους ημιαγωγούς, τα μέταλλα κλπ. Η επερχόμενη κατά πάσα πιθανότητα κυβέρνηση Τραμπ έχει υποσχεθεί ακόμη μεγαλύτερους προστατευτικούς δασμούς απέναντι στη Κίνα αλλά και απέναντι στην Ευρώπη. Η Αμερική εξοπλίζει την Ταϊβάν και η Κίνα ενισχύει τον αποβατικό της στόλο απειλώντας την ίδια χώρα των 20 εκατομμυρίων, που την θεωρεί κομμάτι δικό της. Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να απολαύσουν τα πλεονεκτήματα του ελεύθερου ανταγωνισμού γιατί απλά αυτός δεν υπάρχει και αυτοί δεν αγωνίζονται όπως παλιά. Το 1970 ήταν συνδικαλισμένο το 30% των Αμερικανών εργαζόμενων, τώρα είναι μόλις το 10%.
Σύμφωνα με εκτίμηση του ΟΑΣΑ (OECD-Φεβ. 2024) το 2024 θα είναι ένα ακόμη έτος χαμηλής ανάπτυξης. Δυο χώρες του G7 (Ιαπωνία, Μ. Βρετανία) βρέθηκαν σε ύφεση στο τέλος του 2023 και η παγκόσμια ύφεση αποφεύχθηκε μόνο χάρις στην καλύτερη αμερικανική ανάπτυξη (που έγινε με θυσία της αντίστοιχης ευρωπαϊκής). H E.E. θα κινηθεί με ανάπτυξη 0,7% το 2024 και 1,5% το 2025. Οι ΗΠΑ 2,6% το 2024 και 1,8% το 2025. Η Κίνα 4,9% το 2024 και 4,5% το 2025 και η Ινδία 6,6% σταθερά.
Η πανδημία, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και Μ. Ανατολή και ο πληθωρισμός αφήνουν το 2024 με ‘’βραδεία’’ ανάπτυξη και την παγκόσμια οικονομία στην ‘’ασθενέστερη 5ετή φάση εδώ και 30 χρόνια’’ σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Φαίνεται δηλαδή ότι η Δύση και ιδιαίτερα η Ευρώπη έπαψαν να είναι οι ατμομηχανές της παγκόσμιας οικονομίας.
Η Ρωσία βρίσκεται σε ανοιχτό θερμό πόλεμο στην Ουκρανία, απέναντι στα δυτικά συμφέροντα. Ο φόβος για μια ρωσική εισβολή στην Ευρώπη καλλιεργείται όπως την εποχή του ψυχρού πολέμου, χάριν των εξοπλισμών και των γεωπολιτικών συμφερόντων.
Ο φόβος παραλύει τους ανθρώπους και τους κάνει άβουλα και πειθήνια όντα.
Η Ευρώπη επανεξοπλίζεται σε βάρος των κοινωνικών δαπανών και της ίδιας της ανάπτυξης. Η ύφεση στην ήπειρο δεν φαίνεται ότι θα ανακοπεί. Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες προτίμησαν να διακόψουν κάθε οικονομικό δεσμό με την Ρωσία ενώ επιβράδυναν τη συνεργασία με την Κίνα.
Ρωσία και Κίνα προσπαθούν να ενισχύσουν τους δεσμούς με τον Παγκόσμιο Νότο και τις χώρες της Αφρικής.
Οι αλυτρωτισμοί επέστρεψαν στη Βόρεια Μακεδονία και στα Βαλκάνια.
Ο καπιταλισμός, το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα παγκόσμια, προχωράει από τις οικονομικές κρίσεις στις γεωπολιτικές αμφισβητήσεις και στον πόλεμο. Δυστυχώς, η γραμμική αυτή εξέλιξη που είχε φανεί ότι δεν επαληθεύεται τα χρόνια μετά το 1990 επανήλθε με μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα.
Η χαμηλή οικονομική ανάπτυξη και οι οικονομικές αντιπαραθέσεις έφεραν τους πολέμους και τις γεωπολιτικές κρίσεις. Ας θυμηθούμε πως ο προστατευτισμός και ο οικονομικός εθνικισμός προετοίμασαν τους δυο παγκόσμιους πολέμους.
Και εδώ τίθεται άμεσα το ερώτημα. Μπορούν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί με την κεντροαριστερά και την φιλελεύθερη Δεξιά, καθαρά εργαλεία της Ευρώπης την εποχή της ευημερίας, να ανακόψουν την άνοδο της Ακροδεξιάς και των δυνάμεων που έχουν συμφέρον από τον πόλεμο, σε μια υφεσιακή και παρακμάζουσα οικονομικά Ευρώπη; Θέλουν;
Μπορούν οι εργαζόμενοι να εκπροσωπηθούν από την σημερινή κεντροαριστερά με τις θέσεις της ‘’ντροπαλής Δεξιάς’’, τους συμβιβασμούς σε όλα, την ασάφεια στις πολιτικές της, τις προσωπικές πολιτικές και ηγεμονισμούς και τον κατακερματισμό της; Μπορεί να ανατραπεί το μέτωπο Δεξιάς-Ακροδεξιάς που συσπειρώνεται και οργανώνεται όλο και περισσότερο με την βοήθεια της διεθνούς και τοπικής οικονομικής ολιγαρχίας;
Οι κυκλικές παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις που είχε μελετήσει ο Κοντραντίεφ από κύκλους 30 ετών (1930, 1973) ή μεγαλύτερους κατέληξαν σε 10ετείς (1997, 2008, 2020) ή μικρότερους.
Ο κόσμος έγινε μετά το 2000 πολυπολικός και γι αυτό πιο απρόβλεπτος, με μεγαλύτερες αντιθέσεις και πιο ασταθής.
Οι νέες τεχνολογίες οδηγούν στην αναζήτηση νέων πόρων και σε νέες αντιπαραθέσεις. Το πετρέλαιο αργά αλλά σταθερά καταργείται, το λίθιο και οι άλλες σπάνιες γαίες παίρνουν όλο και μεγαλύτερη αξία.
Την ‘’χρυσή’’ περίοδο μετά τον Β’ Π.Π. η κεντροαριστερά διατηρούσε την βιομηχανική ανάπτυξη της Δύσης με την συμμετοχή των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων και τα σοσιαλδημοκρατικά προγράμματα γίνονταν αποδεκτά ακόμη και από τις συντηρητικές κυβερνήσεις. Τα κοινωνικά προγράμματα και η ανάπτυξη έπρεπε να δείξουν τη δυναμική των δυτικών χωρών απέναντι στις κομμουνιστικές χώρες αλλά και να δημιουργήσουν τάξη επιχειρηματιών με τη βοήθεια των κρατικών ενισχύσεων.
Τώρα δεν χρειάζεται ισορροπία του καπιταλισμού με τους εργαζόμενους, απέναντι σε κάποιο αντίπαλο πόλο. Η τεχνολογία δεν χρειάζεται μεγάλο αριθμό εργατών και τα κέρδη της οικονομικής ολιγαρχίας, με τις ‘’ενέσεις’’ του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχουν φτάσει στα ύψη.
Μειώθηκε η εργατική τάξη των χειρώνακτων εργατών και αυξήθηκε η εργατική τάξη των υπηρεσιών και υπαλλήλων. Η διαφορά είναι ότι οι τελευταίοι ενώ είναι αντικείμενο ίσως χειρότερης εκμετάλλευσης από τους χειρώνακτες δεν θεωρούν τον εαυτό τους εργατικό δυναμικό και επόμενα δεν αγωνίζονται για την τάξη τους και τα συμφέροντά τους.
Η βασική διαφορά εργασίας και κεφαλαίου έχει αντικατασταθεί από αντιθέσεις ασαφείς ή δευτερεύουσες όπως προοδευτικός και μη, ομοφυλόφιλος/straight κ.α.
Η αντίληψη ότι ‘’το Είναι δημιουργεί την συνείδηση και όχι η συνείδηση το Είναι’’ έχει ξεχαστεί και οι άνθρωποι, με ευθύνη της κεντροαριστεράς και της φιλελεύθερης Δεξιάς, καλούνται να αποδεχτούν ότι είναι ‘’καλοί και ίσοι’’ μεταξύ τους.
Η βασική αντίθεση ανάμεσα στην εργασία, τα ροζιασμένα χέρια και την διανοητική εντατική προσπάθεια και τον πλούτο από την άλλη μεριά, που ενισχύεται από το κράτος και τα ευρωπαϊκά προγράμματα, βαραίνει υπέρ του υπερβολικού πλούτου όλο και περισσότερο.
Οι εργαζόμενοι δεν έχουν να αντιμετωπίσουν ήπιες κοινωνικές και ελεγχόμενες γεωπολιτικές καταστάσεις όπως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα όποιος απεργεί δεν χάνει τη μια δουλειά και πάει σε άλλη αλλά μένει χωρίς δουλειά. Όποιος εκφράζει την παραμικρή αντίρρηση ή μη αρεστή γνώμη είτε είναι υπέρ της Παλαιστίνης είτε αριστερός γίνεται ‘’αποδιοπομπαίος τράγος’’.
Η ελπιδοφόρα κεντροαριστερά της μεταπολεμικής εποχής, προσχώρησε σε θέσεις καθαρά συντηρητικές και Δεξιές, σε ότι αφορά το ΝΑΤΟ, την πορεία της Ε.Ε., τους μετανάστες, την εξίσωση ναζισμού-κομμουνισμού, τις παγκόσμιες διαμάχες.
Τα συστημικά κέντρα εξουσίας δεν είναι αφελή. Χρειάζονται μόνο την κατάσταση που τους εξυπηρετεί απόλυτα. Δεν έχουν κανένα λόγο να εμπιστευτούν το imitation αντί του original. Διατηρούν την κεντροαριστερά μόνο σαν εφεδρεία και στη λογική του 1½ (ενάμιση) κόμματος. Τους βολεύει η υποταγή των εργαζόμενων με κάθε μέσο.
Η κεντροαριστερά δεν μπορεί να αμφισβητήσει τις μεγάλες παγκόσμιες αλλαγές, τα μεγάλα συμφέροντα αλλά ούτε και τα τοπικά και για αυτό συμβιβάζεται κάθε μέρα και περισσότερο. Δεν είναι καράβι για φουρτουνιασμένες θάλασσες. Τα προγράμματά της είναι μικροδιαχειριστικά ή ασαφή ή αφορούν ανθρωπιστικά μόνο ζητήματα.
Δεν την χρειάζονται οι μεγάλοι, δεν την εμπιστεύονται οι μικροί. Υπάρχει όσο την χρειάζονται σαν στήριγμα των ισχυρών και φθίνει όσο περνάει ο καιρός. Ο αργός της θάνατος είναι για την ώρα προς όφελος των Δεξιών και Ακροδεξιών συστημάτων. Η φθίνουσα πορεία της, πολιτικά και όχι για την ώρα αριθμητικά, είναι δεδομένη.
Ο κόσμος της εργασίας που ζούσε με το όραμα της μεταπολεμικής αναπτυξιακής αισιοδοξίας ή θα καταλάβει ότι έχει συμφέρον από ένα πραγματικά σοσιαλιστικό κόσμο είτε θα καταστραφεί ανάμεσα στις μεγάλες συγκρούσεις των ισχυρών ή των προβλημάτων που αυτές προκαλούν, όπως η κλιματική αλλαγή.
Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βελτιώσουν την υγεία, τη διαβίωση και να δώσουν τη δυνατότητα λιγότερου εργασιακού χρόνου και περισσότερου ελεύθερου χρόνου.
Οι ανισότητες δεν μειώνονται με ευχές αλλά με νίκη των δυνάμεων της εργασίας που αυτή τη στιγμή βρίσκονται κατακερματισμένες και ηττημένες.
Οι δυνάμεις όμως αυτές αφορούν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη και είναι θέμα χρόνου να καταλάβουν το συμφέρον τους.
Είναι χρέος να ενισχυθούν στις επερχόμενες εκλογές όσοι στηρίζουν τις λαϊκές ταξικές δυνάμεις που παρά τα λάθη αγωνίζονται με συνέπεια για καλυτέρευση αυτού του κόσμου. Όχι γιατί θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη αυτός ο κόσμος αλλά επειδή είναι θέμα συσχετισμού δυνάμεων.
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)