Η απόφαση της Γερμανίας να αυστηροποιήσει τους ελέγχους στα χερσαία σύνορά της είναι ξεκάθαρα πολιτική και δύσκολο να δικαιολογηθεί νομικά, ενώ αποτελεί βαρύ πλήγμα για την ελεύθερη κυκλοφορία στην Ευρώπη και μπορεί να θέσει σε σοβαρή δοκιμασία την ενότητα της ΕΕ.
Το Βερολίνο ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι οι έλεγχοι που εφαρμόζονται από το 2015 στα σύνορα με την Αυστρία και από πέρυσι με την Πολωνία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ελβετία, θα επεκταθούν την επόμενη εβδομάδα στη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Δανία.
Η κίνηση αυτή έχει ως στόχο τον περιορισμό της μετανάστευσης, υπό το βάρος «της απειλής για την εσωτερική ασφάλεια από την ισλαμιστική τρομοκρατία και το διασυνοριακό έγκλημα», σύμφωνα με την υπουργό Εσωτερικών της Γερμανίας, Νάνσι Φέιζερ.
Οι πρόσθετοι έλεγχοι έχει προγραμματιστεί να τεθούν σε εφαρμογή τη Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσουν (αρχικά) για έξι μήνες. Το μοντέλο το οποίο προτείνεται τώρα εφαρμόστηκε πρόσφατα, κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου.
Μέχρι σήμερα, απόρριψη μετανάστη στα γερμανικά χερσαία σύνορα γίνεται μόνο εάν σε κάποιον έχει επιβληθεί απαγόρευση εισόδου ή εάν δεν υποβάλει αίτημα ασύλου.
Τα περιστατικά επιθέσεων, το AfD και οι... δημοσκοπήσεις
Η πιο πρόσφατη από μια σειρά φονικών επιθέσεων με μαχαίρι, στις οποίες οι ύποπτοι ήταν αιτούντες άσυλο, στο Σόλινγκεν, σημειώθηκε λίγες ημέρες πριν από τις κρίσιμες περιφερειακές εκλογές στην ανατολική Γερμανία, όπου το ακροδεξιό, αντιμεταναστευτικό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ήταν πο μεγάλος κερδισμένος.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η μετανάστευση είναι η μεγαλύτερη ανησυχία των ψηφοφόρων στο Βρανδεμβούργο, το οποίο διεξάγει τις δικές του εκλογές σε δύο εβδομάδες - οι προβλέψεις θέλουν το κεντροαριστερό Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Όλαφ Σολτς να τερματίζει πίσω από το AfD - και ο (προβληματικός) κυβερνητικός συνασπισμός φαίνεται να οδεύει προς μια συντριπτική ήττα στις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου έτους.
«Η πρόθεση της κυβέρνησης φαίνεται να στείλει μήνυμα στους Γερμανούς και στους δυνητικούς μετανάστες ότι οι τελευταίοι δεν είναι πλέον επιθυμητοί εδώ», δήλωσε ο Μάρκους Ένγκλερ από το Γερμανικό Κέντρο Έρευνας για την Ένταξη και τη Μετανάστευση.
Η Γερμανίδα υπουργός Εσωτερικών, οι νέοι έλεγχοι θα περιλαμβάνουν ένα σύστημα που θα επιτρέπει στις αρχές να απορρίπτουν περισσότερους μετανάστες απευθείας στα γερμανικά σύνορα, ωστόσο δεν έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες. Αξιωματούχοι και διπλωμάτες στις Βρυξέλλες εξέφρασαν τον αποτροπιασμό τους, χαρακτηρίζοντας την κίνηση «προφανώς στοχευμένη σε εγχώριο ακροατήριο».
Ζώνη Σένγκεν
Με δεδομένη την ισχυρή θέση της Γερμανίας στην ΕΕ, καθώς και την ιδιότητά της ως η μεγαλύτερη οικονομία του ευρωπαϊκού μπλοκ, οι αυστηρότεροι έλεγχοι που θα εφαρμόσει μπορεί να έχουν αντίκτυπο που θα φθάσει πολύ πέρα από τους ψηφοφόρους της χώρας.
Η ζώνη Σένγκεν, που δημιουργήθηκε το 1985, περιλαμβάνει 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ καθώς και άλλα τέσσερα, συμπεριλαμβανομένης της Ελβετίας και της Νορβηγίας και επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία μεταξύ των πολιτών χωρίς συνοριακούς ελέγχους.
Προσωρινοί έλεγχοι επιτρέπονται σε έκτακτες και εξαιρετικές περιπτώσεις για την αποτροπή συγκεκριμένων απειλών, που αφορούν την εσωτερική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη, και έχουν συνήθως επιβληθεί μετά από τρομοκρατικές επιθέσεις, σε μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Όλο και περισσότερο, ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συχνά υπό την πίεση της ακροδεξιάς ρητορικής για τη μετανάστευση, έχουν επιβάλει πρόσθετους ελέγχους χωρίς να δικαιολογούνται από συγκεκριμένες απειλές.
Δεν είναι μόνο η Γερμανία
Εκτός από τη Γερμανία, τα μέλη της ζώνης Σένγκεν που εφαρμόζουν σήμερα ελέγχους σε συγκεκριμένα σύνορα περιλαμβάνουν την Αυστρία, η οποία επικαλείται «απειλές ασφαλείας» που σχετίζονται με την Ουκρανία και «πιέσεις για το άσυλο», προκειμένου να ελέγξει τις αφίξεις από τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβενία και την Ουγγαρία.
Η Δανία, επικαλούμενη «τρομοκρατικές απειλές» που σχετίζονται με τον πόλεμο στη Γάζα και τον κίνδυνο «ρωσικής κατασκοπείας», διενεργεί ελέγχους στη χερσαία και θαλάσσια διέλευση από τη Γερμανία, ενώ η Γαλλία ελέγχει τις αφίξεις από τη ζώνη Σένγκεν λόγω αυξημένης τρομοκρατικής απειλής.
Η Ιταλία, η Νορβηγία, η Σουηδία, η Σλοβενία και η Φινλανδία διενεργούν επίσης συνοριακούς ελέγχους, επικαλούμενες διάφορες «τρομοκρατικές δραστηριότητες», τους «πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή», τη δραστηριότητα των «ρωσικών μυστικών υπηρεσιών», τις «αυξημένες μεταναστευτικές ροές» και το «οργανωμένο έγκλημα» στα Βαλκάνια.
Ως εγγυητής της συνθήκης Σένγκεν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -η οποία ενημερώθηκε για τα σχέδια της Γερμανίας τη Δευτέρα- έχει αποδεχθεί (χωρίς επιφυλάξεις) τις αιτιολογήσεις των κρατών μελών για την επαναφορά των προσωρινών ελέγχων.
Κλείνει τα μάτια η Κομισιόν
Οι παρατηρητές αναμένουν ότι θα πράξει το ίδιο και για το αίτημα του Βερολίνου, παρά το γεγονός ότι δεν φαίνεται να υπάρχει σαφής αιτιολόγηση - πέρα από την εκλογική... απειλή της (αντιμεταναστευτικής) ακροδεξιάς - για ελέγχους και στα εννέα σύνορα της χώρας.
Η Επιτροπή δήλωσε την Τρίτη ότι τα κράτη μέλη επιτρέπεται να λάβουν ένα τέτοιο μέτρο για την αντιμετώπιση «σοβαρής απειλής», αλλά τα μέτρα πρέπει να είναι «αναγκαία και αναλογικά» και να παραμένουν «αυστηρά έκτακτα».
«Σαφής παραβίαση»
Οι προσωρινοί γερμανικοί έλεγχοι «συνιστούν προφανώς δυσανάλογη παραβίαση της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ζώνης Σένγκεν», δήλωσε ο Αλμπέρτο Αλεμάνο, καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στο HEC Paris.
Ο Christopher Wratil του Πανεπιστημίου της Βιέννης είναι ακόμη πιο καυστικός, κατηγορώντας το Βερολίνο ότι «κυβερνά σαν να είναι ήδη το AfD στην εξουσία».
Μετά από αυτή την απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης, «οι Γερμανοί πολιτικοί δεν θα πρέπει πλέον να μου λένε ότι κάποιος άλλος δεν συμμορφώνεται με το δίκαιο της ΕΕ ... Θέλουν να καταργήσουν τη Σένγκεν με μια απλή κίνηση και εντελώς χωρίς σκέψη».
Άλλοι εστίασαν στην οικονομική αξία της ζώνης Σένγκεν. Μια έκθεση του Ιδρύματος Bertelsmann το 2016, εκτιμούσε ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα κόστιζε στην Ευρώπη περίπου 470 δισ. ευρώ (397 δισ. λίρες) σε χαμένη ανάπτυξη σε διάστημα 10 ετών.
Ο Gerald Knaus, πρόεδρος του think tank της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας, επίσης αμφισβήτησε την αποτελεσματικότητα του μέτρου. «Οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα σημαίνουν το τέλος της Σένγκεν», δήλωσε ο Knaus στο X.
Θα απαιτούσαν επίσης «ομοσπονδιακή προστασία των συνόρων και φράχτες γύρω από τη Γερμανία» και, επιπλέον, «θα αποτύχουν εάν οι γείτονες δεν ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν», τόνισε.
Αντιδρούν οι γείτονες
Αν και η ΕΕ συμφώνησε τελικά σε μια δύσκολη αναθεώρηση της νομοθεσίας της για το άσυλο και τη μετανάστευση νωρίτερα φέτος, με τους κανόνες να τίθενται σε ισχύ μόλις το 2026, η ευρωπαϊκή ενότητα μπορεί να δοκιμαστεί σοβαρά αν η Γερμανία ζητήσει από τους γείτονές της να δεχτούν πίσω μεγάλο αριθμό ανθρώπων.
Η Αυστρία έχει ήδη δηλώσει ότι θα αρνηθεί να δεχθεί πίσω όλους τους μετανάστες που απορρίπτονται στα γερμανικά σύνορα, ενώ ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, χαρακτήρισε την Τρίτη την απόφαση του Βερολίνου «απαράδεκτη» και απαίτησε επείγουσες διαβουλεύσεις.
Με πληροφορίες από Guardian
