Οι ηγέτες της ΕΕ συναντήθηκαν χθες στις Βρυξέλλες και το μεταναστευτικό βρέθηκε στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης, αν και οι συνθήκες σε καμία περίπτωση δεν θυμίζουν 2015 και 2016, όταν ξέσπασε η μεταναστευτική κρίση. Τότε γιατί η μετανάστευση έχει γίνει τόσο μεγάλο θέμα; Ανάλυση του Guardian εξηγεί...
Τον περασμένο Απρίλιο, η ΕΕ ολοκλήρωσε το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου έπειτα από σχεδόν μια δεκαετία (συχνά τεταμένων) διαπραγματεύσεων μετά τη μεταναστευτική κρίση την περίοδος 2015-2016, κατά τη διάρκεια της οποίας σχεδόν 2 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως Σύροι πρόσφυγες, έφτασαν στο μπλοκ.
Το Σύμφωνο, το οποίο επικρίθηκε από υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποσκοπεί στην ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και στην επιτάχυνση των επιστροφών όσων δεν εξασφαλίζουν άσυλο και παράλληλα προβλέπει δικαιότερη κατανομή μεταξύ των κρατών μελών.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η παράτυπη μετανάστευση στην ΕΕ είναι ένα κλάσμα της αντίστοιχης του 2015 (μειωμένη περισσότερο από 35% φέτος σε σύγκριση με το 2023), ένα νέο αντιμεταναστευτικό κύμα σαρώνει το ευρωπαϊκό μπλοκ, που φαίνεται να καθοδηγείται πλέον από τις εκλογικές επιτυχίες των ακροδεξιών κομμάτων.
Αντιμεταναστευτικά, ακροδεξιά και εθνικοσυντηρητικά κόμματα βρίσκονται στην εξουσία σε επτά χώρες της ΕΕ, από τη Φινλανδία έως την Ιταλία - επίσης στηρίζουν την κυβέρνηση μειοψηφίας στη Σουηδία. Το ακροδεξιό FPO τερμάτισε πρώτο τον προηγούμενο μήνα στις εκλογές της Αυστρίας και το AFD είχε σημείωσε σημαντικά κέρδη στη Γερμανία.
Στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν κρατά στα χέρια του τη μοίρα της κυβέρνησης - με τον νέο πρωθυπουργό Μισέλ Μπαρνιέ να χαρακτηρίσει τα σημερινά επίπεδα μετανάστευσης «συχνά ανυπόφορα».
Στην Ουγγαρία, επίσης, ο Βίκτορ Όρμπαν καταφέρεται εναντίον της «εξωφρενικής και απαράδεκτης» μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ.
Ποια αντιμεταναστευτικά μέτρα λαμβάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις;
Η Γερμανία έχει αυστηροποιήσει τους νόμους της για το άσυλο και τον περασμένο μήνα επέβαλε εκ νέου ελέγχους και στα εννέα χερσαία σύνορά της, μια κίνηση που θεωρήθηκε ευρέως ότι απειλεί την αρχή της ΕΕ για την ελεύθερη κυκλοφορία αλλά και τη ζώνη Σένγκεν.
Ωστόσο, η Γερμανία δεν είναι η μόνη. Επικαλούμενες «τρομοκρατικές απειλές» και «υπερφορτωμένα συστήματα ασύλου», άλλες επτά χώρες της ζώνης Σένγκεν έχουν επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους.
Η Ολλανδία παρουσίασε «αυστηρότερους κανόνες εισδοχής στην ΕΕ».
Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, δήλωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο ότι ήθελε να προχωρήσει ακόμη παραπέρα, αναστέλλοντας το δικαίωμα ασύλου για όοσυς περνούν από τη Λευκορωσία, σε μια προσπάθεια να μειώσει την παράτυπη μετανάστευση στο «ελάχιστο» και να «ανακτήσει το 100% του ελέγχου για το ποιος εισέρχεται και ποιος φεύγει».
Είχε προηγηθεί παρόμοια κίνηση της Φινλανδίας για όσους φθάνουν από τη Ρωσία. Η Βαρσοβία και το Ελσίνκι κατήγγειλαν ότι το Μινσκ και η Μόσχα βοηθούν ανθρώπους, κυρίως από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, να εισέλθουν στην ΕΕ σε μια προσπάθεια «αποσταθεροποίησης της ηπείρου».
Την περασμένη εβδομάδα η Ιταλία εγκαινίασε δύο κλειστά κέντρα κράτησης στην Αλβανία, όπου θα στέλνει όσοι επιχειρούν να περάσουν από την Αφρική στην Ευρώπη, ενώ οι αιτήσεις ασύλου τους εξετάζονται από τη Ρώμη, μια πρωτοβουλία που περιγράφηκε από την πρωθυπουργό, Τζόρτζια Μελόνι, «νέα, θαρραλέα και πρωτοφανής».
Ποιες επιλογές αναζητούνται σε επίπεδο ΕΕ;
Στο τραπέζι υπάρχουν διάφορες ιδέες και οι περισσότερες περιλαμβάνουν κάποια μορφή «μεταφοράς» του προβλήματος - την απομάκρυνσή του, όσο το δυνατόν περισσότερο, εκτός των συνόρων της ΕΕ.
«Hotspots», «μεταναστευτικά κέντρα», «κόμβοι επιστροφής», είναι όροι που αφορούν εγκαταστάσεις σε τρίτες χώρες όπου μπορούν να κρατούνται οι αιτούντες άσυλο μέχρι να αξιολογηθεί το αίτημά τους, ή να απελαύνονται άνθρωποι που φτάνουν χωρίς έγγραφα ή των οποίων οι αιτήσεις έχουν απορριφθεί πριν επιστραφούν στις χώρες καταγωγής τους.
Υπό συζήτηση είναι επίσης περισσότερες συμφωνίες της ΕΕ με μεμονωμένα κράτη μέλη, όπως αυτές που έχει συνάψει με Τουρκία, Τυνησία και Λιβύη, με στόχο την αποτροπή όσων προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη.
Δεκατέσσερα κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν υπογράψει επιστολή με την οποία ζητούν πιο σκληρή στάση αντιμετώπισης της μετανάστευσης. Πολλοί θέλουν να αυξηθούν οι επιστροφής, δηλαδή ο αριθμός των ανθρώπων που απελαύνονται μετά την άρνηση χορήγησης ασύλου. Υπέρ αυτού τάχθηκε και η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φοντ ντερ Λάιεν. Οπως είπε, «είναι καιρός για το μπλοκ να εξετάσει τους "κόμβους επιστροφής" εκτός της ΕΕ», χωρίς ωστόσο να προσδιορίσει πώς θα λειτουργούν ή πού θα βρίσκονται.
Αν και ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες εμφανίστηκαν συγκρατημένοι σχετικά με το κατά πόσο η συμφωνία της Ιταλίας με την Αλβανία μπορεί να εφαρμοστεί σε επίπεδο ΕΕ, ο Αλβανός πρωθυπουργός, Έντι Ράμα, έχει ξεκαθαρίσει ότι «πρόκειται μόνο για την Ιταλία».
Με χώρες όπως η Ιταλία να πιέζουν για επιστροφές μεταναστών για παράδειγμα στη Συρία, η φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η Επιτροπή είναι ανοιχτή στο να επανεξετάσει τον κατάλογο της Ενωσης με τις «καθορισμένες ασφαλείς τρίτες χώρες».
Ποιο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα;
Η πολωνική κυβέρνηση κέρδισε υποστήριξη για το σχέδιό της να αναστείλει το άσυλο για τις αφίξεις από Λευκορωσία και Ρωσία, και τα τελικά συμπεράσματα της συνόδου κορυφής αντανακλούν τη νέα διάθεση που επικρατεί στην Ευρώπη, κάνοντας λόγο για «αποφασιστική δράση σε όλα τα επίπεδα για τη διευκόλυνση, αύξηση και επιτάχυνση των επιστροφών από την ΕΕ, χρησιμοποιώντας όλες τις σχετικές πολιτικές, τα μέσα και τα εργαλεία της ΕΕ».
Η Επιτροπή πρέπει τώρα να παρουσιάσει τη νομοθεσία που θα επιταγχύνει τις απελάσεις και τον μηχανισμό που θα επιτρέπει υπεράκτιους «κόμβους» μεταναστών. Θα χρειαστούν πολλές ακόμη συνεδριάσεις προτού το μπλοκ καταλήξει σε νέες, κοινές πολιτικές.
Εν τω μεταξύ, οι εθνικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να λαμβάνουν μονομερή μέτρα - για παράδειγμα, η Ολλανδία σχεδιάζει να στέλνει μετανάστες στην Ουγκάντα.
Αν και οι συνομιλίες φαίνεται να ήταν εποικοδομητικές, το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο πρόκειται να τεθεί σε ισχύ τα επόμενα δύο χρόνια, είναι ήδη αποδυναμωμένο. Πολλοί υποστηρίζουν ότι πλέον... δεν είναι αρκετά σκληρό όσον αφορά τις απελάσεις, ενώ η Ολλανδία και η Ουγγαρία ζητούν εξαιρέσεις.
Κανένα από τα προτεινόμενα νέα μέτρα δεν θα είναι εύκολο στην εφαρμογή του. Οι προσπάθειες επέκτασης ή επανάληψης των συμφωνιών με τρίτες χώρες (όπως με Τυνησία και Λιβύη) οι οποίες θα... πληρώνονται προκειμένου να συγκρατούν και να επιστρέφουν τους παράτυπους μετανάστες που προσπαθούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο, θα επικριθούν έντονα από τις ΜΚΟ μετά τις αποκαλύψεις για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα «hotspots» και οι «κόμβοι επιστροφής», όπως κι αν ονομαστούν, είναι εξίσου αμφιλεγόμενα: ακτιβιστές και ερευνητές αμφισβητούν κατά πόσον είναι - όπως υποστηρίζουν οι υποστηρικτές τους - «ανθρωπιστικά και αποτελεσματικά» ή ακόμη και νόμιμα, σε σύγκριση με ένα καλά χρηματοδοτούμενο σύστημα ασύλου με βάση την ΕΕ.
Τέσσερις από τους πρώτους 16 μετανάστες που έστειλε η Ιταλία στην Αλβανία αυτή την εβδομάδα στάλθηκαν πίσω επειδή είτε ήταν ανήλικοι είτε είχαν προβλήματα υγείας.
Πρακτικά, εκτός από τη συμφωνία της Αλβανίας με την Ιταλία και μια μικρής κλίμακας συμφωνία μεταξύ της Δανίας και του Κοσσυφοπεδίου, λίγες (έως καμία) χώρες εκτός ΕΕ έχουν δείξει προθυμία να φιλοξενήσουν τέτοια κέντρα.
Ορισμένοι διπλωμάτες υποψιάζονται ότι για αυτόν και μόνο τον λόγο η ιδέα μπορεί να μην έχει περιθώριο εφαρμογής...
