Μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα είδε το φως της δημοσιότητας. Δεν αφορά το τι ψηφίζουν όσοι ψηφίζουν, αλλά το ποιοι δεν ψηφίζουν και για ποιο λόγο επιλέγουν να απέχουν από τις εκλογές. Η έρευνα «Ακτινογραφία της αποχής» διενεργήθηκε τον Ιούλιο από την Kapa Reseacrh για το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ. Το δείγμα ήταν 1.450 άτομα σε όλη τη χώρα (850 που ψήφισαν στις βουλευτικές εκλογές του 2023 και 600 που απείχαν).
Να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή στις εκλογές ακολουθεί φθίνουσα πορεία. Το 2004 είχαν ψηφίσει 7,6 εκατομμύρια πολίτες και το 2023 5,3. Δηλαδή την τελευταία εικοσαετία το εκλογικό σώμα μειώθηκε κατά 2,3 εκατομμύρια άτομα.
Τα ευρήματα
Στην έρευνα της Kapa Research η συνειδητή αποχή είναι στο 25%, ενώ ένα αξιοσημείωτο 16% δηλώνει ότι δεν πήγε να ψηφίσει για πρακτικούς λόγους.
Η απόσταση από τον τόπο της ψηφοφορίας, τα προβλήματα υγείας και ο εργασιακός φόρτος αποτέλεσαν τις βασικές αιτίες για τη μη προσέλευση στις κάλπες όσων δεν πήγαν να ψηφίσουν για πρακτικούς λόγους.
Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά
Τα δημογραφικά όσων απέχουν συνειδητά δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από όσων ψηφίζουν. Εξαίρεση ίσως αποτελεί το ότι στο σώμα της συνειδητής αποχής υπερτερούν οι γυναίκες (55% έναντι 45%) εν αντιθέσει με όσους ψηφίζουν στους οποίους οι άντρες είναι 54%. Από την έρευνα δεν επιβεβαιώνεται ότι στην αποχή εκφράζονται κατά κύριο κατά κύριο λόγο όσοι αντιμετωπίζουν μεγάλες οικονομικές δυσκολίες.
Η πορεία της χώρας
Όσοι απέχουν είναι πιο απαισιόδοξοι για την πορεία της χώρας. Ωστόσο, η διαφορά των 9 μονάδων (71% έναντι 62%) δεν είναι τεράστια. Η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της διέρχεται φάση απαισιοδοξίας και δυσαρέσκειας.
Τα προβλήματα
Σε ό,τι αφορά την ερώτηση ποια θεωρούνται τα κύρια προβλήματα, να σημειώσουμε ότι η ακρίβεια αν και είναι Νο1 πρόβλημα και στις δύο ομάδες, εντούτοις, αξιολογείται πιο χαμηλά από όσους απέχουν (63% έναντι 71%). Αντιθέτως, όσοι απέχουν συνειδητά αξιολογούν πιο υψηλά το ζήτημα της εγκληματικότητας (33% έναντι 24%).
Ιδιαίτερες διαφορές δεν βλέπουμε και στην αξιολόγηση των εξωτερικών σχέσεων της χώρας και των διεθνών εξελίξεων. Αν κάτι μπορεί να κάνει εντύπωση, είναι η χαμηλή αξιολόγηση της γενοκτονίας στη Γάζα, παρ’ όλο που εκτυλίσσεται κοντά μας.
Η σχέση με την πολιτική
Σε ό,τι αφορά την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση, η κυρίαρχη απάντηση όσων απέχουν συνειδητά είναι ότι ιδεολογικά δεν ανήκουν πουθενά -κάτι μάλλον αναμενόμενο. Από εκεί και πέρα, όσοι απέχουν είναι κατά τι συντηρητικότεροι από όσους συμμετέχουν.
Όπως είναι αναμενόμενο, όσοι απέχουν έχουν πολύ μικρότερο ενδιαφέρον για την πολιτική (55% έναντι 88%) και παρακολούθησαν πολύ λιγότερο τις προεκλογικές εκστρατείες (37% έναντι 71%). Σε αυτές τις απαντήσεις πιο πολύ κάνει εντύπωση ότι υπάρχει μια αρκετά μεγάλη ομάδα πολιτών που απέχουν αν και παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις.
Αναμενόμενο είναι επίσης ότι όσοι απέχουν συνειδητά θεωρούν σε μεγαλύτερο ποσοστό ότι τα κόμματα δεν ενδιαφέρονται για αυτούς (84% έναντι 69%) καθώς και ότι ο δημόσιος διάλογος δεν τους αφορά προσωπικά (55% έναντι 40%). Σε αυτές τις απαντήσεις πάντως πιο πολλή εντύπωση κάνει η πολύ υψηλή δυσαρέσκεια με τα κόμματα όσων ψηφίζουν.
Θεωρίες συνωμοσίας
Είναι μεγάλα τα ποσοστά όσων απαντούν ότι γίνεται νοθεία στις εκλογές. Προφανώς σε όσους απέχουν συνειδητά τα ποσοστά αυτά είναι μεγαλύτερα, αλλά δεν πάνε πίσω και όσοι ψηφίζουν.
Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς
Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς είναι πιο χαμηλή σε όσους απέχουν συνειδητά από όσους συμμετέχουν (Μ.Ο. 18% έναντι 28%). Η εμπιστοσύνη στο Κοινοβούλιο σε όσους απέχουν είναι στο 16% έναντι 28% σε όσους ψηφίζουν. Αντίστοιχα στα κόμματα 33% έναντι 56%. Το σημαντικό όμως μήνυμα εδώ είναι η γενική απαξίωση των δημοκρατικών θεσμών -κάτι που έχουμε δει και σε άλλες έρευνες. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία διέρχεται βαθιά κρίση, κάτι που όμως δεν απασχολεί τους ταγούς της.
Οι αιτίες
Από όσους απείχαν συνειδητά από τις βουλευτικές εκλογές του 2023, βασική αιτία της επιλογής τους θεωρείται η έκφραση δυσαρέσκειας προς το πολιτικό σύστημα. Ακολουθούν η εκτίμηση ότι οι εκλογές δεν αλλάζουν κάτι και η πεποίθηση ότι κανένα κόμμα δεν τους εκφράζει.
Η κάθαρση του πολιτικού συστήματος και η ενίσχυση της εντιμότητας θεωρούνται οι βασικές κινήσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη συμμετοχή. Όσοι απέχουν, δεν αξιολογούν ιδιαίτερα την ηλεκτρονική ψηφοφορία ως μέσο για τη μείωση της αποχής.
Συμπεράσματα
Η συνειδητή αποχή από τις εκλογές αποτελεί την πιο ακραία έκφραση της απαξίωσης των θεσμών, της δυσπιστίας απέναντι στα κόμματα και της (όχι αδικαιολόγητης) αίσθηση ότι η κυρίαρχη πολιτική βρίσκεται μακριά από τους πολίτες.. Σε μεγάλο βαθμό η συνειδητή αποχή συνδυάζεται με τάσεις απόϊδεολογικοποίησης και απολιτικοποίησης. Η συνάντηση αυτών των τάσεων με το αίτημα για «κάθαρση» μπορεί να αποτελέσει (και αποτελεί) το πρόσφορο έδαφος να ενισχυθούν ακροδεξιά αντιδημοκρατικά μορφώματα. Όπως έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν, η κρίση της δημοκρατίας θρέφει τους αυταρχικούς εχθρούς της.
