Τα κύτταρα «ζόμπι» είναι ακριβώς όπως ακούγονται. Κατεστραμμένα και αδρανή που «στοιχειώνουν» και μολύνουν τα κοντινά τους κύτταρα, όπως ακριβώς κάνουν τα σάπια φρούτα σε ένα καλάθι.
Κανονικά, τα κατεστραμμένα κύτταρα πεθαίνουν, αλλά τα «ζόμπι», παρότι έχουν σταματήσει να διαιρούνται, δεν αυτοκτονούν όπως κάνουν όλα τα κύτταρα. Ακόμη και ελαττωματικά και παροπλισμένα εξακολουθούν να παραμένουν στο σώμα προκαλώντας συσσώρευση κυτταρικών απορριμμάτων και αυξάνοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο διαταραχών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως το Αλτσχάιμερ, η καρδιακή ανεπάρκεια και ορισμένοι καρκίνοι.
Διαχρονικά ερευνητές σε ολόκληρο τον κόσμο, ανάμεσά τους και Έλληνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μελετούν μηχανισμούς και ουσίες που μπορούν να σκοτώσουν τα κύτταρα ‘ζόμπι’ και ενδεχομένως να προλάβουν ή να αναστρέψουν τα προβλήματα που προκαλούν.
Ένας από τους Έλληνες επιστήμονες που επικεντρώνεται στη μελέτη τους είναι ο 39χρονος Πάνος Γαλανός, βιολόγος από το ΕΚΠΑ και Μεταδιδάκτορας από το 2017 στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο της Δανίας στην Κοπεγχάγη, ο οποίος είναι ένας από τους 5 εξαιρετικά ταλαντούχους νέους ερευνητές που μόλις απέσπασαν τη Lundbeck Foundation Fellowship 2024 συνολικής αξίας 10 εκατομμυρίων DKK (1,3 εκ. ευρώ).
Η υποτροφία θα υποστηρίξει την έρευνα του Δρα Γαλανού για τα επόμενα πέντε χρόνια δίνοντάς του την δυνατότητα να συγκροτήσει, ως Επίκουρος καθηγητής την δική του ερευνητική ομάδα στο Τμήμα Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Δανίας (SDU), στην Οντένσε
Το Ίδρυμα Lundbeck χορηγεί ετησίως περίπου 500 εκατομμύρια DKK για την υποστήριξη της έρευνας στο πεδίο της Ιατρικής και των φυσικών επιστημών, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου ερευνητικού βραβείου νευροεπιστήμης στον κόσμο, του γνωστού «The Brain Prize», ύψους άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ.
Τα κύτταρα ‘ζόμπι’ δεν είναι και τόσο κακά
Η κυτταρική γήρανση, που σχετίζεται με τη βιολογική γήρανση του οργανισμού, παρέχει φυσική προστασία κατά του καρκίνου επειδή εμποδίζει την κυτταροδιαίρεση των γηρασμένων κυττάρων. Έτσι όσο τρομακτικά κι αν ακούγονται τα κύτταρα ‘ζόμπι’, δεν είναι και τόσο άσχημα. Αντίθετα μπορεί να είναι πολύ ενδιαφέροντα.
«Ο καρκίνος δεν είναι μία ασθένεια, αλλά πολλές διαφορετικές που προκαλούνται από διαφορετικούς παράγοντες, έχουν διαφορετική πορεία και απαιτούν διαφορετικές θεραπείες. Ένας από τους πολλούς ‘παίκτες’ που εμπλέκονται στην εμφάνιση και ανάπτυξη καρκινικών όγκων είναι και κύτταρα ‘ζόμπι’ που έχουν την ικανότητα να εμποδίζουν τους καρκινικούς όγκους να εμφανίζονται και να αναπτύσσονται κάπου στο σώμα, απλώς και μόνο επειδή δεν μπορούν να κάνουν κυτταρική διαίρεση», εξηγεί ο Δρ Γαλανός.
Ο ίδιος όμως επισημαίνει πως δεν είναι όλα διασκέδαση και παιχνίδι με τα κύτταρα ‘ζόμπι’. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτά τα κατεστραμμένα κύτταρα «ξεγελούν το σύστημα» του οργανισμού και προάγουν τόσο την επιθετική ανάπτυξη του καρκινικού όγκου όσο και την αντίσταση στις συμβατικές θεραπείες καρκίνου. Μπορούν για παράδειγμα να ‘βάλουν το χεράκι τους’ στη μετατροπή κυττάρων από καλοήθη σε κακοήθη, διεγείροντας τη κυτταροδιαίρεση των καρκινικών κυττάρων.
«Ένα από τα βασικά ερωτήματα στα οποία πρέπει να απαντήσουμε με τη νέα ερευνητική μου ομάδα στο πλαίσιο του έργου “Αποκρυπτογράφηση της κυτταρικής γήρανσης - Το επόμενο σύνορο στην εξέλιξη του καρκίνου και τη θεραπευτική αντίσταση” είναι το πώς τα κύτταρα ‘ζόμπι’ εγκαταλείπουν την αδράνειά τους και μετατρέπονται σε καρκινικά. Με άλλα λόγια δηλαδή, πώς λειτουργούν», λέει ο Πάνος Γαλανός.
Κύτταρα ‘ζόμπι’ και πνευμονικός καρκίνος
Η ομάδα του Δρα Γαλανού, μεταξύ άλλων, θα μελετήσει κύτταρα από ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα: «Τα κύτταρα ‘ζόμπι’ εμπλέκονται συχνά στην εξέλιξη του πνευμονικού καρκίνου, επομένως η ιδέα είναι να μελετήσουμε πώς λειτουργούν σε αυτούς τους ασθενείς με την ελπίδα να αποκτήσουμε γνώσεις που θα μας βοηθήσουν στην ανάπτυξη νέων θεραπειών», προσθέτει ο Έλληνας επιστήμονας.
Αλλά για να μπορέσουν οι ερευνητές να τα μελετήσουν είναι απαραίτητο να τα αναγνωρίσουν πρώτα. Για να το επιτύχουν αυτό εξετάζουν μεταξύ άλλων, συγκεκριμένες πρωτεΐνες που λειτουργούν ως δείκτες. Ο Δρ Πάνος Γαλανός συμμετείχε το 2023 στην ανάπτυξη ενός δείκτη φθορισμού (αντιδραστήριο), ο οποίος απομονώνει όλα τα κύτταρα «ζόμπι» σε ένα δείγμα. Η φθορίζουσα ένωση που ονομάζεται GLF16 μπορεί να ανιχνεύσει, να απομονώσει και να παρακολουθήσει ζωντανά γηρασμένα κύτταρα. Με τη χρήση νανοφορέων για την παράδοση της ένωσης GLF16 σε γηρασμένα κύτταρα οι ερευνητές είναι πλέον σε θέση να τα αναγνωρίζουν και να τα μελετούν σε ένα άνευ προηγουμένου βάθος.
Αυτή η ανακάλυψη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cell Press μπορεί να φέρει “επανάσταση” στη θεραπεία του καρκίνου και να συμβάλει σε καλύτερα σχεδιασμένες θεραπευτικές στρατηγικές, δεδομένου ότι αυτά τα γηρασμένα κύτταρα μπορούν να επηρεάσουν την εξέλιξη των όγκων. Αξίζει δε, να σημειωθεί ότι η έρευνα αυτή προέκυψε από το Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ηγείται ο Καθηγητής Βασίλης Γοργούλης. Ο καθηγητής Γοργούλης υπήρξε μέντορας και επιβλέπων καθηγητής του Έλληνα βιολόγου.
«Η νέα αυτή φθορίζουσα ένωση μπορεί να ανιχνεύσει τα γηρασμένα κύτταρα μέσα σε έναν όγκο και είναι πραγματικά σημαντική γιατί μπορούμε να προσδιορίσουμε πόσα από αυτά τα κύτταρα παραμένουν μετά τη θεραπεία. Έτσι, καταφέρνοντας να τα εντοπίσουμε και να τα ‘χτυπήσουμε’ με ένα φάρμακο μέσα στον όγκο και παρακολουθώντας τα, μπορούμε να συμπεράνουμε αν έχουμε ‘χτυπήσει’ ή όχι μια από τις πηγές αντίστασης και υποτροπής», εξηγεί ο Δρ Γαλανός.
Καθώς τα κύτταρα ‘ζόμπι’ δεν εμπλέκονται μόνο στον καρκίνο αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα άλλων διαταραχών που σχετίζονται με την ηλικία, πιθανότατα η έρευνα του Δρα Πάνου Γαλανού να ρίξει νέο φως και σε άλλες διαταραχές που σχετίζονται με την ηλικία, όπως το Πάρκινσον και το Αλτσχάιμερ.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Έλληνας βιολόγος πέρσι τον Νοέμβριο έλαβε επίσης επιχορήγηση “Young Talented Cancer Researchers 2023” ύψους 3.100.000 DKK (πάνω από 400.000 ευρώ) από το Αντικαρκινικό Ινστιτούτο της Δανίας.
