Η βία ανηλίκων βρίσκεται σε ένα συνεχές κρεσέντο που αποδεικνύει ότι η οργή και η επιθετικότητα των εφήβων είναι βαθιά ριζωμένη μέσα τους σε τέτοια ένταση που σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογείται από την κοινά αποδεκτή παραδοχη ότι η εφηβεία συνοδεύεται από νεύρα και αντιδραστικότητα. Αυτά που διαβάζουμε τις τελευταίες μέρες και όσα έχουν προκύπτουν από το «πλούσιο» αστυνομικό δελτίο οδηγούν αυτονόητα στο συμπέρασμα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για επαναλαμβανόμενα περιστατικά, ότι αποτελούν ένδειξη σοβαρής ψυχοκοινωνικής παθολογίας που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης από τους ειδικούς.
Προς επίρρωση όλων αυτών και το γεγονός ότι ο μέσος όρος ηλικίας των παιδιών που παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά είναι ολοένα χαμηλότερος ενώ εξίσου προβληματικό είναι και το γεγονός ότι τελευταία χρόνια παρατηρείται με γεωμετρική πρόοδο αύξηση, ποιοτική και ποσοτική ως προς τα βίαια εγκλήματα. Η σύγκριση των αστυνομικών δεδομένων της τελευταίας δεκαετίας είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική με την σκιά της πανδημίας και τον εγκλεισμό να έχει διαδραματίσει το δικό της ρόλο στην ψυχοσύνθεση των εφήβων.
Θέλοντας να φωτίσουμε τον ψυχισμό των θυτών και να αναδείξουμε τις σκοτεινές πτυχές που τους ωθούν να τριγυρνούν με ρόπαλα και μαχαίρια αλλά και να χτυπούν με πρωτοφανές μίσος και εκδικητικότητα ανήλικα θύματα μιλήσαμε με την κ. Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ε.Κ.Π.Α., Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), Β΄ Παιδιατρική Ε.Κ.Π.Α.- Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”, Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ)/UNESCO LoI. Παράλληλα και αυτό αξίζει να αναδειχθεί ιδιαιτέρως τονίζεται ότι ο ανήλικος παραβάτης έχει ταυτόχρονα το ρόλο και του θύτη και του θύματος.
Τι οπλίζει το χέρι των ανήλικων συμμοριών;
«Τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω της ειδησεογραφίας, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, των κοινωνικών δικτύων και του influencing, τα οποία συχνά δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται. Βίαιες συμπεριφορές, λεκτικές επιθέσεις, σεξουαλικές παρεκτροπές και σοκαριστικά γεγονότα αρχικά προκαλούν μεγάλη έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο, σταδιακά μπορεί να προκύψει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πια εντύπωση. Ως αποτέλεσμα είναι η έκφραση των παιδιών που εκτίθενται σε βία με ανάλογο τρόπο - καλλιεργείται μια “κουλτούρα” βίαιων αντιδράσεων χωρίς επιπτώσεις και αρνητικό πρόσημο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει σημαντικό γονεϊκό/κηδεμονικό έλλειμμα.» σημειώνει η κα Τσίτσικα.
«Το αναπτυξιακό υπόβαθρο της εφηβικής ηλικίας χαρακτηρίζει την συμπεριφορά της ηλικιακής αυτής περιόδου. Συγκεκριμένα η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την κριτική σκέψη, τη λογική και την λήψη αποφάσεων δεν έχει ακόμη πλήρως αναπτυχθεί, ενώ το κέντρο της παρόρμησης, του συναισθήματος και της αυθόρμητης συμπεριφοράς είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Συνεπώς, λόγω της ανωτέρω ιδιαίτερης συνθήκης, αλλά και της διαφορετικής ανταπόκρισης των συστημάτων ανταμοιβής που κατά την φάση αυτή απαιτούν έντονες και βραχυπρόθεσμες αμοιβές για να προκύψει ευφορία, οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν χωρίς να σκέφτονται. Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν ή/και να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Αν και νοητικά είναι απόλυτα επαρκείς (η νοημοσύνη τους είναι ανάλογη ή και υψηλότερη ορισμένων ενηλίκων), οι πράξεις τους μπορεί να ενέχουν βία και να εκθέτουν τους ίδιους ή άλλους σε κίνδυνο.»
Θύτες και θύματα δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
«Οι ρόλοι του δράστη και του αποδέκτη της βίας συχνά εναλάσσονται, αποτελώντας τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τονίζεται η ανάγκη και των δύο εμπλεκομένων μερών για υποστήριξη, βοήθεια και κατεύθυνση. Λόγω της ευαλωτότητας και της αποδεδειγμένης ψυχοκοινωνικής δυσλειτουργίας του δράστη, οι όροι “θύτης” ή “θύμα” δεν χρησιμοποιούνται στο παρόν κείμενο. Σημαντικό είναι να δοθεί έμφαση στον ρόλο του παρατηρητή, ο οποίος παίζει τον ρόλο του στην απομόνωση της αρνητικής συμπεριφοράς και την υποστήριξη της θετικής, δίνοντας ενέργεια στον εκφοβιζόμενο σχετικά με την διαχείριση της κατάστασης. Τα άτομα που εμπλέκονται σε ακραίες μορφές εκφοβισμού και βίας είναι ευάλωτα σε πιέσεις μιμητισμού και συχνά χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτιμηση, ανασφάλεια, τραυματικά βιώματα (π.χ. κακοποιητική συμπεριφορά, παραμέληση ή ενδοοικογενειακή βία) και δυσκολία αποδοχής απόρριψης.» τονίζει η κα Τσίτσικα.
Το παιδί που συμμετέχει σε βίαια περιστατικά το παιδί τείνει συχνά να είναι επιθετικό και στο οικογενειακό περιβάλλον ενώ είναι πιθανόν να εμπλέκεται σε βανδαλισμούς στο σχολείο.«Η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί την «κορυφή ενός παγόβουνου» ως πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα. Εξαρτάται από την κληρονομική προδιάθεση σε ευαλωτότητα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και από δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια. Το πόσο και πώς κάθε παράγοντας από τους προαναφερόμενους συμβάλλει στην διαμόρφωση συνθηκών έκφραση βίας εξατομικεύεται για κάθε έναν από εμάς, δημιουργώντας μοναδικότητα μίγματος.Οποιαδήποτε διαφορετικότητα (π.χ. σε εμφάνιση, εθνικότητα, σεξουαλικό προσανατολισμό) μπορεί να προκαλέσει συμπεριφορές επίθεσης ή απομόνωσης/περιθεωριοποίησης» περιγράφει η κα Τσίτσικα.
«Οι πράξεις βίας των παιδιών μας καθρεφτίζουν αδυσώπητα»
«Οι νέοι είναι άγραφο χαρτί και οι συμπεριφορές τους εκφράζουν την κοινωνία ως μέλη της οποίας ζουν και αναπτύσσονται. Οι νέοι χρειάζονται έμπνευση και μοντέλα ζωής για να ενισχυθούν θετικά και να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και ενσυναίσθηση. Χρειάζονται την οικογένεια, το σχολείο, την πολιτεία να ενδυναμώσουν θετικές συμπεριφορές και να συμβάλλουν στην ανάδυση αξιών, δημιουργώντας ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, αλλά και των συνανθρώπων τους και τα υπερασπίζονται.Κυρίως χρειάζεται να είμαστε παρόντες, να είμαστε καλοί ακροατές και ενεργοί στη ζωή τους, να αλληλεπιδρούμε, να επικοινωνούμε και να αποτελέσουμε το εφαλτήριό τους για έναν καλύτερο κόσμο», καταλήγει η κυρία Τσίτσικα.
Ποια είναι τα όριά μας ως κοινωνία; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτήν την ανησυχητική τάση της αναισθησίας; Τι μας περιμένει εάν η βία συνεχίσει να είναι ένας τρόπος επίδειξης δύναμης και καταξίωσης στα social media; Αυτά τα ερωτήματα θα μας απασχολήσουν στα επόμενα ρεπορτάζ για την βία ανηλίκων.
