Η αυλαία των ευρωεκλογών 2024 άνοιξε στην Ολλανδία την Πέμπτη, ωστόσο τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ θα ψηφίσουν την Κυριακή 9 Ιουνίου. Οι διαβουλεύσεις για τους συσχετισμούς και τις συνεργασίες της επόμενης ημέρας βρίσκονται στο ζενίθ και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα τι μέλλει γενέσθαι. Οι δημοσκοπήσεις φέρνουν το ΕΛΚ να κόβει πρώτο το νήμα και ακολουθούν οι σοσιαλιστές, ωστόσο μεγάλη ανησυχία προκαλεί το ποσοστό που θα λάβει η ακροδεξιά, κάτι που θα επηρεάσει το μέλλον της ευρωπαϊκής πολιτικής.
Ρόλο ρυθμιστή φαίνεται να παίζει η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, για την οποία δείχνουν ενδιαφέρον τόσο η ακροδεξιά Γαλλίδα Μαρίν Λεπέν όσο και ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν (αλλά και το ΕΛΚ). Σημειωτέον, ο Βίκτορ Ορμπάν αποχώρησε από το ΕΛΚ το 2021 και έκτοτε δεν έχει ενταχθεί σε κάποια πολιτική ομάδα, ενώ η Τζόρτζια Μελόνι ανήκει στο ECR (ευρωσκεπτικιστές).
Το παζάρι εντούτοις θα ξεκινήσει στην πράξη αμέσως μόλις γίνουν γνωστά τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών.
Υπενθυμίζεται ότι τα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης βρίσκονται σήμερα σε δύο ξεχωριστές ομάδες στο ευρωκοινοβούλιο: Το στρατόπεδο των «Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών» (CRE), στο οποίο ανήκει το κόμμα της Μελόνι. Στη δεύτερη ακροδεξιά ευρωπαϊκή ομάδα «Ταυτότητα και Δημοκρατία» (ID), μετέχει το κόμμα «Εθνική Συσπείρωση» της Λεπέν, το οποίο στις τελευταίες δημοσκοπήσεις στη Γαλλία συγκεντρώνει ποσοστό 30%, διπλάσιο από της Αναγέννησης του Εμανουέλ Μακρόν.
Προκύπτει, λοιπόν, ένα σημαντικό ερώτημα: αν η Μελόνι ανταποκριθεί θετικά στην πρόσκληση της Λεπέν για δημιουργία ενός ισχυρού (ακροδεξιού) πόλου στο ευρωκοινοβούλιο, πόσο εφικτό είναι να συνεργαστούν ομαλά οι δύο γυναίκες και κυρίως, ποια θα ηγείται αυτής της συμμαχίας;
Λεπέν και Μελόνι έχουν κοινά αλλά και διαφωνίες
Μελόνι και η Λεπέν έχουν πολλά κοινά, αλλά έχουν και σημαντικές διαφορές. «Υπάρχει σύγκλιση αλλά και ανταγωνισμός μεταξύ της Μελόνι και της Λεπέν όσον αφορά τις φιλοδοξίες τους», λέει στους FT ο Marc Lazar, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Sciences Po στο Παρίσι και στο πανεπιστήμιο Luiss στη Ρώμη. «Και οι δύο επιδιώκουν να γίνουν σημείο αναφοράς για τα εθνικά λαϊκιστικά κινήματα στην ΕΕ».
Ωστόσο, σε ορισμένα θέματα οι διαφορές τους είναι έντονες: στις σχέσεις με το ΝΑΤΟ, στον εξοπλισμό της Ουκρανίας, στη μετανάστευση και κυρίως στο ερώτημα αν θα εργαστούν στο πλαίσιο του συστήματος της ΕΕ ή αν θα το πολεμήσουν.
Η Μελόνι, προς έκπληξη ορισμένων, έχει αναδειχθεί σε ισχυρό υποστηρικτή του ΝΑΤΟ και της κυβέρνησης του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ενώ άλλοι λαϊκιστές ηγέτες, όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, δείχνουν συμπάθεια προς τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν με τη Λεπέν να έχει κατηγορηθεί παλαιότερα για στενές σχέσεις μαζί του.
Η Ιταλίδα πρωθυπουργός κυβερνά ως πραγματιστής «εντός του συστήματος», υπογραμμίζει ο Marc Lazar. Η Λεπέν, από την άλλη, μια πιο ριζοσπαστική φιγούρα της αντιπολίτευσης που στοχεύει στη γαλλική προεδρία το 2027, «είναι ενάντια στο σύστημα και έξω από αυτό».
Η Μελόνι βλέπει τον εαυτό της ως «γεφυροποιό» μεταξύ της κυρίαρχης δεξιάς και των εθνικιστικών ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων της ΕΕ, όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, σύμφωνα με την Catherine Fieschi, από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο.
Στο εσωτερικό, η Μελόνι έχει θέσει σε προτεραιότητα τον πολιτιστικό πόλεμο, υπερασπιζόμενη τις συντηρητικές αξίες έναντι του «λόμπι των ΛΟΑΤ», ενώ εμμένει σε μια εποικοδομητική γραμμή για την οικονομία. Η Λεπέν από την πλευρά της, αποστασιοποιείται από την ομοφοβία και τον αντισημιτισμό του 95χρονου πατέρα της για να κερδίσει τους απογοητευμένους ψηφοφόρους του Μακρόν. Εξ ου και έκοψε τους δεσμούς της με το AfD, το γερμανικό ακροδεξιό κόμμα, αφού ο επικεφαλής υποψήφιός του δήλωσε ότι δεν ήταν όλα τα μέλη των ναζιστικών SS εγκληματίες.
Η Γαλλίδα πολιτικός δεν προτείνει πλέον την έξοδο της Γαλλίας από την ΕΕ, αλλά τάσσεται υπέρ της αρχής της εθνικής κυριαρχίας αναφορικά με τις διαδικασίες λήψης των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Θεωρεί ότι η νομοθετική πρωτοβουλία θα πρέπει να ανήκει αποκλειστικά στα κράτη μέλη και ότι θα πρέπει να υπάρχει το δικαίωμα του βέτο στο επίπεδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων. Επιδιώκει επίσης τη μετατροπή της Ευρωπαΐκής Επιτροπής σε Γενική Γραμματεία της ΕΕ, όπως και τη μείωση της συνεισφοράς της Γαλλίας στους προϋπολογισμούς της ΕΕ.
Επισπροσθέτως, το ακροδεξιό κόμμα είναι αντίθετο σε οποιασδήποτε μορφής ευρωπαΐκή φορολογία, υποστηρίζει την εθνική κυριαρχία σε ό,τι αφορά τα ζητήματα της άμυνας και αντιτίθεται σε οποιαδήποτε περαιτέρω διεύρυνση της ΕΕ.
Το ερώτημα πλέον, είναι ποιον ρόλο θα αποφασίσει να παίξει η Μελόνι μετά τις εκλογές: τον ρόλο του πραγματιστή που ανυπομονεί να συγκαλέσει τις δυνάμεις της δεξιάς και της κεντροδεξιάς, ή να διαταράξει το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο αναθεωρώντας τον ρόλο της ΕΕ με στόχο να επιστρέψει η εξουσία στα έθνη; Το μέλλον της φον ντερ Λάιεν μπορεί να στηρίζεται στο πρώτο, ενώ η Λεπέν και οι σύμμαχοί της ελπίζουν στο δεύτερο.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που διεκδικεί δεύτερη θητεία, ελπίζει να επωφεληθεί από μια εθνικιστική ψήφο. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα της είναι έτοιμο να συνεργαστεί με ακροδεξιά κόμματα που «σέβονται τις κόκκινες γραμμές της συνεργασίας»: Υπέρ της ΕΕ, υπέρ της Ουκρανίας και υπέρ του κράτους δικαίου (άρα, ναι στη Μελόνι, όχι στη Λεπέν).
Η επόμενη μέρα
Μετά τα αποτελέσματα της ευρωκάλπης, οι ευρωπαίοι ηγέτες θα συναντηθούν στις 17 Ioυνίου στις Βρυξέλλες σε μια έκτακτη Σύνοδο Κορυφής, προκειμένου να κάνουν μια πρώτη αποτίμηση και να συζητήσουν κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, αν τελικά η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα παραμείνει πρόεδρος της Επιτροπής ή αν κάποιος άλλος θα πρέπει να την αντικαταστήσει. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την πρώτη συζήτηση θα παίξουν οι συμμαχίες των πολιτικών ομάδων που θα διαμορφωθούν εντός της Ευρωβουλής την επομένη των ευρωεκλογών. Κάθε πολιτική οικογένεια, έχοντας καταμετρημένες τις ψήφους της (δεξιά, σοσιαλιστές, φιλελεύθεροι, συντηρητικοί), θα διαπραγματευτεί για όλα τα κορυφαία αξιώματα της ΕΕ.
Η συναίνεση στο πρόσωπο του νέου Προέδρου της Επιτροπής δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση - πολύ περισσότερο αν αναλογιστεί κανείς ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει παράλληλα να διαπραγματευτούν για όλα τα κορυφαία πόστα της ΕΕ (Πρόεδρος του Συμβουλίου της ΕΕ, Πρόεδρος Κοινοβουλίου, Ύπατος εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής). Σε αυτό το «παζάρι» που θα εκτυλιχθεί σε πρώτη φάση στις 17 Ιουνίου και θα ολοκληρωθεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 27-28ης Ιουνίου, το ΕΛΚ, οι Σοσιαλιστές , οι Φιλελεύθεροι και οι Συντηρητικοί θα ζητήσουν το δικό τους μερίδιο. Στην επιλογή των προσώπων θα πρέπει να τηρηθεί μια ισορροπία πολιτική, γεωγραφική και φύλου.
Με βάση τη Συνθήκη της ΕΕ, ο μελλοντικός πρόεδρος της Επιτροπής θα πρέπει να έχει τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με ειδική πλειοψηφία (σ.σ. 55% των χωρών και 65% του πληθυσμού) και στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλείται να τον εγκρίνει με μυστική ψηφοφορία. Για την έγκριση του νέου Προέδρου της Επιτροπής από το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαιτείται απλή πλειοψηφία, τουλάχιστον 361 ψήφοι από το σύνολο των 720 ευρωβουλευτών.
Το 2019 η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εξελέγη από το ΕΚ με μόλις 9 ψήφους πάνω από την οριακή πλειοψηφία, χάρη στην στήριξη του ΕΛΚ, των Φιλελευθέρων (Renew) και των Σοσιαλιστών. Είχε κερδίσει αρκετές ψήφους κι από το κόμμα Fidesz του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπάν και το συντηρητικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) της Πολωνίας. Αυτή τη φορά η φον ντερ Λάιεν δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτά τα δύο κόμματα, μετά τις πιέσεις που δέχτηκαν από την Επιτροπή για παραβιάσεις του κράτους δικαίου. Δεν μπορεί να βασιστεί ούτε σε όλους τους Σοσιαλιστές, τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους, οι οποίοι έχουν δηλώσει ότι δεν θα τη στηρίξουν αν προχωρήσει σε οποιαδήποτε συμφωνία με την Τζόρτζια Μελόνι. Ούτε στην καθολική υποστήριξη των ευρωβουλευτών του ΕΛΚ, του ίδιου του κόμματός της, δεν μπορεί να βασιστεί η κ. φον ντερ Λάιεν. Οι Γάλλοι ευρωβουλευτές του ΕΛΚ για παράδειγμα, οι «Republicains» δεν θα την υποστηρίξουν, όπως έκαναν και στο Συνέδριο του ΕΛΚ στο Βουκουρέστι. Αμφίβολη είναι η ψήφος και των ευρωβουλευτών της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Σλοβενίας που ανήκουν στο ίδιο κόμμα.
Τούτων δοθέντων, η φον ντερ Λάιεν είναι αναγκασμένη να αναζητήσει συμμαχίες με κόμματα έξω από το μεγάλο συνασπισμό των τριών πολιτικών ομάδων (δεξιοί, σοσιαλιστές, Φιλελεύθεροι) που ήταν και η «μηχανή» της τελευταίας νομοθετικής περιόδου. Ο συνασπισμός αυτός, ναι μεν θα παραμένει πλειοψηφικός στη νέα Ευρωβουλή, με περίπου 390-402 έδρες σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, αλλά θα είναι δίχως αμφιβολία αποδυναμωμένος λόγω της προβλεπόμενης ανόδου των κομμάτων της ριζοσπαστικής δεξιάς, των εθνικιστών και των ευρωσκεπτικιστών.
Όλα δείχνουν λοιπόν ότι η επανεκλογή της κ. Φον ντερ Λάιεν από την Ευρωβουλή δεν θα είναι εύκολη υπόθεση, και αυτό θα το λάβει υπόψη του το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το ΕΛΚ παραμένει το κόμμα με τα περισσότερα μέλη που συμμετέχουν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (11 στα 27), αλλά το ειδικό βάρος του είναι σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το παρελθόν. Για πρώτη φορά στην ιστορία, το ΕΛΚ δεν βρίσκεται στην κυβέρνηση ούτε στη Γαλλία ούτε στη Γερμανία και αυτό παίζει κάποιο ρόλο. Πάντως η μεγαλύτερη χώρα υπό την ηγεσία του ΕΛΚ είναι η Πολωνία και γι' αυτό θα εναπόκειται στον πρωθυπουργό της, τον Ντόναλντ Τουσκ, να προσπαθήσει να υπερασπιστεί την υποψηφιότητα της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην πρώτη μετεκλογική Σύνοδο Κορυφής στις 17 Ιουνίου, μαζί με τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.
