Το ένα τέταρτο του συνόλου του χρήματος που δωρίζεται σε πολιτικά κόμματα στην ΕΕ πηγαίνει σε ακροδεξιά, ακροαριστερά και λαϊκιστικά κινήματα, ενισχύοντας τα οικονομικά τους κατά εκατομμύρια ευρώ πριν από τις κρίσιμες Ευρωεκλογές της επόμενης εβδομάδας.
Με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν σημαντική ενίσχυση της ακροδεξιάς, ο Guardian - μαζί με ακόμη 26 ΜΜΕ και επικεφαλής την ομάδα ερευνών Follow the Money - δημοσιεύει το Transparency Gap, την πιο εκτεταμένη έρευνα για την πολιτική χρηματοδότηση στην ΕΕ.
Όπως σημειώνεται, όλα τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν από τις ετήσιες εκθέσεις περισσότερων από 200 κομμάτων σε 25 χώρες.
Αυτό που αποκαλύπτεται είναι πως περίπου 150 εκατ. ευρώ (128 εκατ. λίρες) - το 25% το συνόλου του πολιτικού χρήματος που διακινήθηκε νόμιμα μεταξύ 2019 και 2022 - πήγαν σε λαϊκιστικά κόμματα και κυρίως σε αυτά με τις πιο «ακραίες» πολιτικές απόψεις. Από αυτά περισσότερα από 97 εκατομμύρια κατέληξαν στην ακροδεξιά.
Αξίζει να σημειωθεί πως παρότι στις περισσότερες χώρες είναι υποχρεωτικό από το νόμο τα πολιτικά κόμματα να δηλώνουν το σύνολο των εσόδων τους από ιδιωτικές και δημόσιες πηγές, οι σχετικοί κανόνες διαφέρουν σημαντικά και η χρηματοδότηση σε ορισμένα κράτη μέλη μοιάζει μάλλον με... «μαύρο κουτί».
Είναι χαρακτηριστικό πως τρία στα τέσσερα κόμματα δεν δημοσιεύουν κανένα στοιχείο ή μόνο μερικά σχετικά με το ποιοι είναι οι ιδιώτες ή οι επιχειρήσεις που βρίσκονται πίσω από τις δωρεές.
Αδιαφάνεια όμως παρατηρείται ακόμη και όταν τα κόμματα ακολουθούν τους όποιους κανόνες της χώρας τους. Η έρευνα του Guardian δεν εντόπισε ενδείξεις παραβατικότητας, ωστόσο μια μεγάλη μελέτη - για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου - σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έλλειψη διαφάνειας οδηγεί με μαθητική ακρίβεια στη διαφθορά.
«Ενώ όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν θεσπίσει κανονισμούς σχετικά με την αναφορά και τη δημοσιοποίηση των δωρεών, το τι πρέπει να δηλώνεται διαφέρει σημαντικά [...] υπάρχει συχνά μια εντυπωσιακή διαφορά μεταξύ του πόσο εκτενώς καταγράφονται οι δωρεές ή το πόσο υψηλά είναι τα όρια για την καταγραφή ενός ποσού», ενώ «ο μέσος όρος των 2.400 ευρώ ενέχει δυνητικούς κινδύνους διαφθοράς», αναφέρεται στην έκθεση.
«Τίποτα δεν απαγορεύει στα κόμματα να δημοσιεύουν λεπτομερέστερες πληροφορίες από αυτές που απαιτεί ο νόμος», δήλωσε ο Fernando Casal Bértoa, ειδικός στα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα και συστήματα και αναπληρωτής καθηγητής συγκριτικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. «Αλλά σχεδόν κανείς δεν το κάνει [...] Τα κόμματα δεν ενδιαφέρονται για τη διαφάνεια. Νομίζουν ότι απλά έτσι περιορίζονται».
Όταν συνυπολογίζονται και άλλες μορφές χρηματοδότησης - όπως οι δωρεές που γίνονται από τους ίδιους τους πολιτικούς ή τα στελέχη ενός κόμματος - τα σκληροπυρηνικά και λαϊκιστικά κόμματα κατέλαβαν το ένα πέμπτο των χρημάτων που συγκεντρώθηκαν μεταξύ 2019 και 2022, ποσό που ανέρχεται σε σχεδόν 500 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία.
Στη Γαλλία, τρία κόμματα στα «άκρα» του πολιτικού φάσματος - η Reconquête και ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρίν Λεπέν στα δεξιά και η Ανυπόταχτη Γαλλία του Μελανσόν στα αριστερά - παρουσίασαν σημαντικά ενισχυμένα έσοδα.
Τα τρία αυτά κόμματα έλαβαν μόλις το 13% των ιδιωτικών δωρεών στη Γαλλία το 2019, αλλά το μερίδιό τους έφτασε το 38% το 2022, όταν ο Εμανουέλ Μακρόν βρέθηκε αντιμέτωπος με τη Λεπέν στον δεύτερο γύρο για την προεδρία.
Σημειώνεται πως η ιδιωτική χρηματοδότηση περιλαμβάνει χρήμα από δωρητές, συνδρομές από μέλη, καθώς και εισφορές από τους ίδιους τους υποψηφίους και τα στελέχη ενός κόμματος. Δεν περιλαμβάνει την κρατική χρηματοδότηση, τα δάνεια ή άλλα κέρδη από εκδηλώσεις συγκέντρωσης χρημάτων (fundraising) κλπ.
Ο κανόνας κι η εξαίρεση... της Ελλάδας
Η έρευνα του Guardian δείχνει πως - αθροιστικά - τα ακροδεξιά, τα λαϊκιστικά και τα (ακρο)αριστερά κόμματα προσελκύουν πάνω από το ήμισυ του πολιτικού χρήματος στη Σλοβενία, την Ιταλία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα.
Το κυβερνών κόμμα Fidesz της Ουγγαρίας, για παράδειγμα, το οποίο βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 14 χρόνια και έχει προωθήσει τη μείωση της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων, έλαβε το 55% του συνόλου των μη δημόσιων χρημάτων το 2022.
Όπως διαβάζουμε στο Guardian - σε ορισμένες χώρες, όπως και στην Ελλάδα - τα ακροαριστερά κόμματα είναι αυτά που λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος.
Το ΚΚΕ φέρεται να λαμβάνει πάνω από το ήμισυ της μη δημόσιας χρηματοδότησης της χώρας (από κουπόνια τα οποία είναι νόμιμα), ενώ το αντίστοιχο πορτογαλικό κόμμα, το Partido Comunista Português, φέρεται να απορροφά άνω του 50%.
Σημειώνεται πως στις περισσότερες χώρες, η κρατική χρηματοδότηση εξακολουθεί να αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή εσόδων για τα πολιτικά κόμματα - με το ιδιωτικό χρήμα να αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 25% της διαθέσιμης χρηματοδότησης στην Ισπανία, την Ουγγαρία και την Πορτογαλία και μόλις το 15% στην Ιρλανδία και το Βέλγιο.
Ωστόσο και σε άλλα κράτη, όπου κυριαρχεί το ιδιωτικό χρήμα, οι κρατικές συνεισφορές εξακολουθούν να είναι σημαντικές. Για παράδειγμα, στη Γερμανία και τις Κάτω Χώρες, η κρατική χρηματοδότηση αντιπροσωπεύει περίπου το 45% των χρημάτων που έλαβαν τα πολιτικά κόμματα το 2022.
[Σημ: Το project του Guardian υιοθέτησε την κομματική ταξινόμηση της ερευνητικής ομάδας The PopuList].
